داوود بن کثیر رقیداوود بن کثیر رقّی، از راویان کثیر الحدیث امامیه قرن دوم قمری و از یاران امام صادق، امام کاظم و امام رضا عليهم‌السلام بود. فهرست مندرجات۲ - کنیه ۳ - اقامت ۴ - یاران ائمه ۵ - راویان ۵.۱ - روایات داوود ۵.۲ - روایات دیگران از داوود ۶ - وثاقت ۶.۱ - رجالیان متقدم ۶.۲ - رجالیان متأخر ۶.۳ - رجالیان معاصر ۶.۴ - رجالیان اهل سنت ۷ - روایات ۷.۱ - مباحث کلامی ۷.۲ - نقل معجزات و کرامات ۸ - صاحب اصل ۹ - پانویس ۱۰ - منابع ۱ - داوود بن کثیر رقیداوود بن کثیر رقّی، از راویان کثیر الحدیث امامیه قرن دوم قمری و یاران امام صادق، امام کاظم و امام رضا عليهم‌السلام. وی روایات بسیاری در موضوعات گوناگون کلامی، فقهی، تفسیری و اخلاقی نقل کرده است. امام صادق ـ عليه‌السلام ـ جایگاه او را در میان اصحاب خود به جایگاه مقداد در میان اصحاب پیامبر صلی‌الله‌علیه‌وآله تشبیه کرده است. راویان بسیاری از داوود بن کثیر نقل روایت نموده اند که در میان آنان نام برخی از اصحاب اجماع نیز دیده می‌شود. کتاب الاهلیجة به او منسوب است. ۲ - کنیهنجاشی کنیه‌اش را ابوسلیمان و نام پدرش را کثیر مکنا به ابوخالد ذکر کرده است. [۴]
قرب الاسناد، حمیری، ص۳۹۴. ابوسلمان که تصحیف است.
[۵]
ایضاح الاشتباه، علامه حلی، ص۳۰۷، که ابوخالد را کنیه داوود دانسته و ظاهرا خطاست.
هر چند بنا بر برخی روایات و منابع، ابوخالد یا ابوخلده کنیۀ جد داوود بوده است. [۷]
تنقیح المقال فی علم الرجال، مامقانی، ج۲۶، ص۲۶۰.
[۹]
مجمع الرجال، قهپائی، ج۲، ص۲۹۱.
[۱۳]
الامالی، شیخ طوسی، ص۳۰۶.
از اینرو شیخ شوشتری، عنوان داوود بن ابی خالد در روایت کشّی [۱۶]
اختيار معرفة الرجال {تلخیص} (رجال کشی)، شیخ طوسی، ص۳۷۳.
را نسبت به جد و ابوکلده و ابوخالد را تصحیف ابوخالده دانسته است. [۱۸]
قاموس الرجال، شوشتری، ج۴، ص۲۶۲ و ۳۰۳.
۳ - اقامتداوود اهل رقّه در نزدیکی فرات بود. و بنا بر گزارش ابن حزم [۲۱]
مجهرة الانساب العرب، ابن حزم، ص۳۰۲.
دست کم مدتی در همین شهر مقیم بوده و شهرتش به رقّی به همین سبب است. [۲۳]
اختيار معرفة الرجال {تلخیص} (رجال کشی)، شیخ طوسی، ص۴۰۷.
وی ظاهراً مدتی در کوفه مقیم بوده و از این رو به کوفی نیز ملقب شده است. [۲۴]
کتاب الرجال، برقی، ص۳۲.
روایات فراوانش از امام صادق علیه‌السلام را نیز احتمالا در مدت اقامت آن حضرت در عراق از او شنیده است. روایت ملاقات داوود بن زربی با امام صادق عليه‌السلام، که داوود رقی نیز حضور داشته، [۲۶]
اختيار معرفة الرجال {تلخیص} (رجال کشی)، شیخ طوسی، ص۳۱۲ و ۳۱۳.
گواه این امر است.۴ - یاران ائمهداوود از اصحاب امام صادق، امام کاظم و امام رضا علیهم‌السلام بوده است. [۳۲]
اختيار معرفة الرجال {تلخیص} (رجال کشی)، شیخ طوسی، ص۴۰۷.
[۳۳]
کتاب الرجال، برقی، ص۳۲ و ۴۷.
بنا بر روایتی داوود در زمان امامت امام رضا علیه‌السلام مدتی در زندان بوده؛ زیرا در نامهای به امام از ایشان خواسته است که برایش دعا کند و امام نیز به نامه‌اش پاسخ داده است. او کمی پس از شهادت امام رضا ـ عليه‌السلام ـ درگذشت. بنابراین روایت او از امام باقر علیه‌السلام بعید به نظر می‌رسد. از این رو نمی‌توان به خبر ابن حمزه اعتماد کرد که در آن به دیدار او با امام باقر ـ عليه‌السلام ـ تصریح شده است. افزون بر این مقایسۀ روایات داوود از امام باقر ـ عليه‌السلام ـ [۳۹]
الامالی، شیخ طوسی، ص۴۷ و ۴۸.
با روایات مشابه نشان می‌دهد که این روایات از امام صادق ـ عليه‌السلام ـ است.داوود از راویان کثیر الحدیث است که نزدیک به ۸۰ حدیث از وی در کتب اربعه وارد شده است. [۴۶]
معجم رجال الحدیث، خویی، ج۷، ص۱۲۷.
[۴۷]
معجم رجال الحدیث، خویی، ج۷، ص۱۳۵.
با وجود کثرت روایات وی، کشّی [۴۹]
اختيار معرفة الرجال {تلخیص} (رجال کشی)، شیخ طوسی، ص۴۰۷ و ۴۰۸.
نقل کرده که امام صادق ـ عليه‌السلام ـ او را به رعایت تقیه در روایت از وی و بیان فضائل امیر المومنین علیه‌السلام سفارش کرده است.به گفتۀ برقی امام از داوود خواسته که اسرار اهل بیت علیهم‌السلام را فاش نکند. و از امر ایشان جز با اهلش سخن نگوید. از اخبار در خور توجه وی که حاکی از جوّ تقیه شدید حاکم بر شیعیان آن دوران است، روایت او از ابوحمزه ثمالی است که به بنا بر آن امام صادق، علاوه بر امام کاظم، عبدالله پسر دیگرش، منصور، خلیفۀ وقت و دو تن دیگر را نیز وصی خود قرار داد. داوود از راویان نص بر امامت امام کاظم و امام رضا ـ علیهما‌السلام ـ نیز بوده، [۵۴]
عیون اخبار الرضا، ابن بابویه (شیخ صدوق)، ج۱، ص۲۳.
و در تشییع جنازۀ اسماعیل فرزند امام صادق نیز حضور داشت و از کسانی است که به خواست امام بر درگذشت اسماعیل و دفن او گواهی داد. [۵۵]
الغیبة، نعمانی، ص۳۴۷ و ۳۴۸.
بنا بر روایتی داوود از امام رضا دربارۀ حدیثی منقول از امام باقر علیه‌السلام مبنی بر قائم بودن امام هفتم علیه‌السلام پرسیده و حضرت مراد امام باقر ـ عليه‌السلام ـ را توضیح داده است. [۵۶]
اختيار معرفة الرجال {تلخیص} (رجال کشی)، شیخ طوسی، ص۳۷۳ و ۳۷۴.
[۵۷]
اکلیل المنهج فی تحقیق المطلب، کرباسی، ص ۲۴۳ و ۲۴۴.
۵ - راویان۵.۱ - روایات داوود•امام صادق عليه‌السلام: بیشتر روایات داوود از ایشان است؛ [۵۸]
معجم رجال الحدیث، خویی، ج۷، ص۴۰۸ تا ۴۱۳.
•امام کاظم عليه‌السلام؛ •امام رضا ـ عليه‌السلام؛ [۶۲]
کامل الزیارات، ابن قولویه، ص۳۱۷.
•ابوحمزه ثمالی؛ •ابوعبیده حذّاء؛ •عبدالله بن سنان؛ •معاویة بن عمار دُهنی؛ •معاویة بن وهب؛ [۶۶]
معجم رجال الحدیث، خویی، ج۷، ص۴۱۲ تا ۴۱۳.
[۶۷]
معجم رجال الحدیث، خویی، ج۷، ص۱۳۶.
•یونس بن ظِبیان؛ •همسرش رَباب که در شمار اصحاب امام صادق یاد شده است. [۷۱]
کتاب الرجال، برقی، ص۶۲.
۵.۲ - روایات دیگران از داوودافراد ذیل از داوود روایت کرده‌اند: •حسن بن محبوب؛ •جعفر بن بشیر بجَلَی؛ •عبدالرحمان بن کثیر هاشمی؛ •محمد بن سنان؛ •زکریا بن آدم؛ •یونس بن عبدالرحمان؛ •حسن بن علی فَضّال؛ •حسن بن علی وَشّاء؛ •اَبان بن عثمان اَحمَر؛ •عبدالله بن جبله؛ •ابن ابی عمیر؛ •علی بن اَسباط [۷۴]
قاموس الرجال، شوشتری، ج۴، ص۳۶۲ و ۳۶۳.
[۷۵]
معجم رجال الحدیث، خویی، ج۷، ص۴۱۲ تا ۴۱۳.
[۷۶]
معجم رجال الحدیث، خویی، ج۷، ص۱۳۶.
•محمد فرزندش؛ [۷۷]
طوسی، مصباح المجتهد، ص۳۲۰
•محمد بن فضل خواهرزاده‌اش؛ •ابوعبدالله حسین بن احمد مِنقَری تمیمی از غالیان که نجاشی به ضعف او تصریح کرده است. ۶ - وثاقت۶.۱ - رجالیان متقدمابن غضائری با تعابیری مانند ضعیف و فاسدالمذهب از داوود یاد کرده و نجاشی نیز او را بسیار ضعیف و یکی از منابع روایات غالیان معرفی کرده است. و از استادش، احمد بن عبدالواحد مشهور به ابن عَبدون، نقل کرده که احادیث در خور اعتماد او اندک است. در حالیکه به عقیدۀ کشی [۸۴]
اختيار معرفة الرجال {تلخیص} (رجال کشی)، شیخ طوسی، ص۴۰۸.
این ادعای غلات بوده که داوود یکی از ارکانشان است و خود روایاتی نامقبول به او نسبت داده‌اند، حال آنکه هیچ‌یک از مشایخ شیعه او را طعن نکرده‌اند.مفید نیز او را در شمار خواص اصحاب امام کاظم ـ عليه‌السلام ـ]] نام برده و طوسی او را ثقه دانسته است. البته انتساب توثیق داوود به ابن فضّال چنانکه در رجال ابن داوود حلی [۸۷]
ابن داوود حلی، ستون ۱۴۶
آمده صحیح نیست و احتمالاً میان او و داوود بن فرقد که ابن فضّال او را توثیق کرده اشتباهی رخ داده است. [۸۹]
قاموس الرجال، شوشتری، ج۴، ص۳۶۳.
۶.۲ - رجالیان متأخررجالیان متأخر نیز دربارۀ وثاقت داوود اختلاف دارند. علامه حلی روایات داوود را مقبول دانسته و در مقابل شهید ثانی [۹۱]
رسائل الشهید الثانی، شهید ثانی، ج۲، ص۸۶.
بنا بر تقدم جرح بر تعدیل، توثیق علامۀ حلی را رد کرده است [۹۲]
حاوی الاقوال فی معرفة الرجال، جزائری، ج۳، ص۴۵۶.
که روایات داوود را صحیح شمرده است.ابن داوود حلی دربارۀ او توقف کرده است. ۶.۳ - رجالیان معاصرخویی جرح ابن غضائری و نجاشی را ترجیح داده و او را جرح کرده است. [۹۷]
معجم رجال الحدیث، خویی، ج۷، ص۱۲۴ تا ۱۲۷.
[۹۸]
معرفة الحدیث و تاریخ نشره و تدوینه و ثقافته عند الشیعة الامامیة، بهبودی، ص۱۴۲ و ۱۴۳.
در‌حالی‌که محمدتقی شوشتری و محمدعلی موحد ابطحی توثیق کشی را ترجیح داده‌اند. [۹۹]
قاموس الرجال، شوشتری، ج۴، ص۲۶۲.
ثوقیق کنندگان داوود، تضعیفات ابن غضائری را نمی‌پذیرند، [۱۰۱]
تنقیح المقال فی علم الرجال، مامقانی، ج۲۶، ص۲۶۷.
[۱۰۴]
منتهی المقال فی احوال الرجال، مازندرانی حائری، ج۳، ص۲۱۱.
و جرح نجاشی را نیز تحت تأثیر کلام ابن عبدون با ابن غضائری، [۱۰۶]
تنقیح المقال فی علم الرجال، مامقانی، ج۲۶، ص۲۷۲.
[۱۰۷]
تکملة الرجال، کاظمی، ج۱، ص۳۹۵.
می‌دانند. زیرا روایات ابن داوود برخلاف نظر ابن عبدون مقبول است.به علاوه بزرگانی مانند ابن بابویه، کشی، مفید، طوسی، بر جلالت داوود تأکید دارند و اصحاب اجماع از او روایت کرده‌اند و فقها بر مبنای روایات او فتوا داده‌اند. [۱۰۹]
تعلیقات علی منهج المقال، بهبهانی، ص۱۳۷.
[۱۱۰]
المجامع فی الرجال، زنجانی، ۷۵۰ و ۷۵۱.
همچنین روایات غالیان از او به عنوان عامل جرح مقبول نیست زیرا: اولا نقل غالیان از او موجب قدح نیست. [۱۱۲]
تنقیح المقال فی علم الرجال، مامقانی، ج۲۶، ص۲۶۸.
[۱۱۳]
تکملة الرجال، کاظمی، ج۱، ص۳۹۵.
ثانیا به تصریح کشی غالیان، احادیثی را به دروغ به وی نسبت داده‌اند. [۱۱۴]
تنقیح المقال فی علم الرجال، مامقانی، ج۲۶، ص۲۶۹.
افزون بر این، برخی از روایات وی بر عدم غلو او دلالت دارد. [۱۱۶]
تنقیح المقال فی علم الرجال، مامقانی، ج۲۶، ص۲۶۹ تا ۲۷۱.
[۱۱۷]
تعلیقات علی منهج المقال، بهبهانی، ص۱۳۷ و ۱۳۸.
به گفتۀ کرباسی منشأ اتهام داوود به غلو آن است که وی محرم اسرار امامان بوده و اوصافی از آنان را نقل کرده که برای مردم عادی قابل درک نیست و از سوی دیگر، غالیان نیز برای موجه جلوه‌دادن خود، عقایدشان را به وی نسبت داده‌اند. [۱۱۸]
تنقیح المقال فی علم الرجال، مامقانی، ج۲۶، ص۲۶۹.
[۱۱۹]
قاموس الرجال، شوشتری، ج۴، ص۲۶۲.
یکی از دلایل توثیق کنندگان داوود، روایتی از امام صادق ـ عليه‌السلام ـ است که جایگاه وی را در میان اصحاب خود همچون مقداد در میان اصحاب پیامبر صلی‌الله‌علیه‌وآله معرفی می‌کند. [۱۲۱]
اختيار معرفة الرجال {تلخیص} (رجال کشی)، شیخ طوسی، ص۴۰۲.
در روایتی دیگر امام به داوود، شهادت در رکاب اهل بیت در زمان رجعت را مژده داده است. [۱۲۳]
اختيار معرفة الرجال {تلخیص} (رجال کشی)، شیخ طوسی، ص۴۰۲.
[۱۲۴]
اختيار معرفة الرجال {تلخیص} (رجال کشی)، شیخ طوسی، ص۴۰۷ و ۴۰۸.
از امام کاظم ـ عليه‌السلام ـ نیز روایتی در تأیید وی گزارش شده است گرچه سید ابن طاووس [۱۲۶]
التحریر الطاووسی، ابن شهید ثانی، ص۹۸-۹۹.
و شهید ثانی [۱۲۷]
رسائل الشهید الثانی، شهید ثانی، ج۲، ص۸۵ و ۸۶.
طرق این روایات را نامعتبر دانسته‌اند. [۱۲۹]
معجم رجال الحدیث، خویی، ج۷، ص۱۲۲ تا ۱۲۶.
[۱۳۰]
مدرسی طباطبایی، ج۱، ص۸۹.
۶.۴ - رجالیان اهل سنتاز رجالیان اهل سنت ابنابی‌حاتم [۱۳۱]
ابن ابی‌الحاتم، ج۳، ص۴۲۳.
به نقل از پدرش، داوود را مجهول دانسته است. اما تصریح کرده که او از علی بن زید بن جُدعان (متوفی ۱۳۱ق) و ابوعبدالله محمد بن منکدر قُرَشی (متوفی۱۳۰ق) روایت کرده و یحیی بن عبدالحمید حمّانی (متوفی ۲۱۸ق) از وی حدیث شنیده است. این در حالی است که ذهبی و ابن حجر عسقلانی [۱۳۳]
تهذیب التهذیب، ابن حجر عسقلانی، ج۳، ص۱۷۲.
از ابن حبان، توثیق وی را نقل کرده‌اند. ابن حزم از داوود با لقب رافضی یاد کرده است. [۱۳۴]
مجهرة الانساب العرب، ابن حزم، ص۳۰۲.
۷ - روایاتروایات داوود در موضوعات گوناگون کلامی، فقهی، تفسیری و اخلاقی آمده است. ۷.۱ - مباحث کلامیمباحث کلامی در روایات او عبارتند از: •تنزیه خدا؛ •نفی تشبیه و تجسیم از خدا؛ •لزوم وجود خدا؛ •نامهای دوازده امام؛ •اخبار مهدی عجل‌الله‌تعالی‌فرجه‌الشریف. [۱۴۱]
الغیبة، نعمانی، ص۸۹ و ۹۰.
[۱۴۲]
الغیبة، نعمانی، ص۱۸۶ و ۱۸۷.
ابن حزم نام وی را در کنار افرادی چون هشام بن حکم و مؤمن طاق در شمار متکلمان شیعه آورده است. [۱۴۶]
الفصل فی الملل و الاهواء و النحل، ابن حزم، ج۴، ص۱۵۸.
به گزارش وی [۱۴۷]
مجهرة الانساب العرب، ابن حزم، ص۳۰۲.
داوود در رقه مجلسی داشت و منصور نمری از شاعران نامدار خوارج صفریه، بر اثر معاشرت با داوود به امامیه پیوست.روایات فراوانی در باب امامت به داوود منسوب است که حر عاملی بسیاری از آنها را در اثبات الهدایة آورده است. ۷.۲ - نقل معجزات و کراماتدر میان این روایات نقل معجزات و کرامات امامان شیعه دیده می‌شود؛ مانند: • اِخبار از غیب؛ • و زنده کردن مردگان؛ • در طب الائمه برادران ابن بسطام نیز اخباری به داوود منسوب است. [۱۷۴]
طب الائمة علیهم السلام، برادران ابن بسطام، ص۱۸.
[۱۷۵]
طب الائمة علیهم السلام، برادران ابن بسطام، ص۳۶-۳۷.
[۱۷۶]
طب الائمة علیهم السلام، برادران ابن بسطام، ص۱۸، ۵۷.
[۱۷۷]
طب الائمة علیهم السلام، برادران ابن بسطام، ص۶۶.
[۱۷۸]
طب الائمة علیهم السلام، برادران ابن بسطام، ص۷۱.
[۱۷۹]
طب الائمة علیهم السلام، برادران ابن بسطام، ص۱۰۳ و ۱۰۴.
بسیاری از روایات داوود فقهی و عمدتاً نقل پاسخ امام به پرسش او با دیگران است. داوود به تفسیر قرآن نیز علاقه‌مند بود و دربارۀ تفسیر برخی از آیات از امامان پرسش کرده است. [۱۸۷]
کافی، کلینی، ج۱، ص۱۳۷.
افزون بر این تأویلات باطنی برخی آیات قرآن نیز در روایات او دیده می‌شود. [۱۹۴]
تفسیر القمی، قمی، ج۱، ص۲۹۴.
پرسش یکی از خوارج از وی دربارۀ تفسیر آیه‌ای از قرآن شاهدی بر شهرت وی به شناخت قرآن و آگاهی از روایات امامان است. ۸ - صاحب اصلطوسی او را صاحب اصل دانسته که حسن بن محبوب آن را روایت کرده است. با توجه به تکرار نام حسن بن محبوب در بسیاری از روایات [۲۰۳]
کافی، کلینی، ج۴، ص۳۵.
[۲۰۵]
کامل الزیارات، ابن قولویه، ص۲۲.
[۲۰۸]
معانی الاخبار، ابن بابویه، ص۲۹۱.
[۲۱۰]
الامالی، شیخ طوسی، ص۲۸۶.
احتمالاً این روایات از همین کتاب اخذ شده است.با اینکه طریق ابن بابویه در مشیخه [۲۱۸]
من لایحضره الفقیه، ابن بابویه، ج۴، ص۴۹۴ و ۴۹۵. زکریا بن آدم از داوود بن کثیر رقی.
با طریق طوسی کاملا تفاوت دارد او نیز برخی روایات داوود را از طریق حسن بن محبوب نقل کرده است. [۲۱۹]
تهذیب الاحکام، شیخ طوسی، ج۲، ص۳۶۵.
[۲۲۰]
تهذیب الاحکام، شیخ طوسی، ج۲، ص۳۷۲ و ۳۷۳.
نجاشی کتاب الاهلیجة را به او نسبت داده که به گفتۀ نوری شاهدی بر علو مقام داوود در توحید و نافی غلو اوست. کتابی با همین نام به اسماعیل بن مهران سکونی و حمدان بن معافی صبیحی و مفضل بن عمر جعفی نیز منسوب است. [۲۲۵]
رجال نجاشی، نجاشی، ص۲۷.
ممکن است هر چهار کتاب متنی واحد از امام صادق باشد که در این صورت، مؤید انتساب کتاب به آن حضرت است. [۲۲۷]
ابن ندیم، ص ۳۷۹؛ که تألیف کتاب الاهلیجة توسط امام صادق را محال دانسته است.
نجاشی از کتاب دیگر وی با نام کتاب المزار نیز یاد کرده است. ابن بابویه روایتی دربارۀ زیارت امام حسین از داوود نقل کرده است که ظاهرا با عنوان این کتاب تناسب دارد. [۲۳۱]
کامل الزیارات، ابن قولویه، ص۳۱۷.
[۲۳۲]
کامل الزیارات، ابن قولویه، ص۲۲۴.
[۲۳۴]
دلائل الامامة، طبری، ص۱۲۹ و ۱۳۰.
۹ - پانویس۱۰ - منابع•دانشنامه جهان اسلام، ج۱۷، ۲۹۰-۲۹۴، با تلخیص. • ابن ابی جمهور، چاپ مجتبی عراقی، قم، ۱۴۰۳-۱۴۰۵ق/۱۹۸۳-۱۹۸۵م. • ابن ابی حاتم، کتاب الجرح و التعدیل، حیدرآباد دکن، ۱۳۷۱-۱۳۷۳ق/۱۹۵۲/۱۹۵۳م، چاپ افست بیروت بی تا. • ابن بابویه، الامالی، قم، ۱۴۱۷ق. • ابن بابویه، التوحید، چاپ هاشم حسینی طهرانی، قم، ۱۳۵۷ش. • ابن بابویه، ثواب الاعمال و عقاب الاعمال، قم، ۱۳۶۸ش. • ابن بابویه، علل الشرایع، نجف، ۱۳۸۵-۱۳۸۶ق، چاپ افست قم بی تا. • ابن بابویه، عیون اخبار الرضا، چاپ مهدی لاجوردی، قم، ۱۳۶۳ش. • ابن بابویه، کتاب من لایحضره الفقیه، چاپ علی اکبر غفاری، قم، ۱۴۰۴ق. • ابن بابویه، کمال الدین و تمام النعمة، چاپ علی اکبر غفاری، قم، ۱۳۶۳ش. • ابن بابویه، معانی الاخبار، چاپ علی اکبر غفاری، قم، ۱۳۶۱ش. • ابن بسطام (حسین بن بسطام) ، و ابن بسطام (عبدالله بن بسطام) ، طب الائمة علیهم السلام، نجف، ۱۳۸۵ق، چاپ افست بیروت، بی تا. • ابن حجر عسقلانی، کتاب تهذیب التهذیب، بیروت، ۱۴۰۴ق/۱۹۸۴م. • ابن حزم، مجهرة الانساب العرب، چاپ عبدالسلام محمد هارون، قاهره، ۱۹۸۲م. • ابن حزم، الفصل فی الملل و الاهواء و النحل، چاپ محمد ابراهیم نصر و عبدالرحمان عمیره، بیروت، ۱۴۰۵ق/۱۹۸۵م. • ابن حمزه، الثاقب فی المناقب، چاپ نبیل رضا علوان،قم، ۱۴۱۲ق. • ابن داوود حلی، کتاب الرجال، چاپ جلال الدین محدث ارموی، تهران، ۱۳۸۳ش. • ابن شهر آشوب، معالم العلماء، نجف، ۱۳۸۰ق/۱۹۶۱م. • ابن شهر آشوب، مناقب آل ابی طالب، نجف، ۱۹۵۶ق. • ابن شهید ثانی، التحریر الطاووسی، چاپ فاضل جواهری، قم، ۱۴۱۱ق. • ابن طاووس (عبدالکریم بن احمد) ، فرحة الغری فی تعیین قبر امیر المؤمنین علی علیه السلام، چاپ تحسین آل شیب موسوی، قم، ۱۴۱۹ق/۱۹۹۸م. • ابن طاووس (علی بن موسی) ، فرج المهموم فی تاریخ علماء النجوم، نجف، ۱۳۶۸ق، چاپ افست قم، ۱۳۶۳ش. • ابن عیاش، کتاب مقتضب الاثر فی النص علی الائمة الاثنی عشر، قم، مکتبة الطباطبایی، بی تا. • ابن غضائری، الرجال لابن غضائری، چاپ محمد رضا حسینی جلالی، قم، ۱۴۲۲ق. • ابن قولویه، کامل الزیارات، چاپ جواد قیومی اصفهانی، قم، ۱۴۱۷ق. • ابن ندیم، تهران. • محمد بن محمد مفید، الاختصاص، چاپ علی اکبر غفاری، بیروت، موسسه الاعلمی للمطبوعات، ۱۴۰۲ق/۱۹۸۲م. • محمد بن علی اردبیلی، جامع الرواة و ازاحة الاشتباهات عن الطرق و الاسناد، ج۱، قم، مکتبة المحمدی. بی تا. • احمد بن محمد برقی، کتاب الرجال، در ابن داوود حلی، همان منبع. • احمد بن محمد برقی، المحاسن، چاپ جلال الدین محدث ارموی، تهران، ۱۳۳۰ش. • محمد باقر بهبودی، معرفة الحدیث و تاریخ نشره و تدوینه و ثقافته عند الشیعة الامامیة، ۱۳۶۲ش. • محمد باقر بن محمد اکمل بهبهانی، تعلیقات علی منهج المقال، در محمد بن علی استر آبادی، منهج المقال فی تحقیق فی تحقیق احوال الرجال المعروف بالرجال الکبیر، چاپ سنگی تهران، ۱۳۰۷ق. • عبدالنبی بن سعدالدین جزائری، حاوی الاقوال فی معرفة الرجال، قم، ۱۴۱۸ق. • محمد بن حسن حر عاملی، اثباث الهداة بالنصوص و المعجزات، بیروت، ۱۴۲۵ق/۲۰۰۴م. • حسین بن عبدالوهاب، عیون المعجزات، نجف، ۱۳۶۹ق/۱۹۵۰م. • عبدالله بن جعفر حمیری، قرب الاسناد، قم، ۱۴۱۳ق. • علی بن محمد خزّازرازی، کفایة الاثر فی النص علی الائمة الاثنی عشر، چاپ، عبداللطیف حسینی کوه کمری خویی، قم، ۱۴۰۱ق. • ابوالقاسم خویی، معجم رجال الحدیث، ۱۴۱۳ق. • محمد بن جریر طبری آملی، دلائل الامامة، بیروت، موسسة الاعلمی للمطبوعات، ۱۴۰۸ق/۱۹۸۸م. • محمد بن احمد ذهبی، میزان الاعتدال فی نقد الرجال، چا علی محمد بجاوی، قاهره، ۱۹۶۳-۱۹۶۴م، چاپ افست بیروت، بی تا. • موسی بن عبدالله زنجانی، کتاب المجامع فی الرجال، قم، ۱۳۹۴ق. • جعفر سبحانی، کلیات فی علم الرجال، قم، ۱۴۱۴ق. • شوشتری، محمدتقی، قاموس الرجال، قم، جامعه مدرسین، ۱۴۱۹. • زین الدین بن علی شهید ثانی، رسائل الشهید الثانی، قم، ۱۳۷۹-۱۳۸۰ش. • زین الدین بن علی شهید ثانی، مسالک الافهام الی تنقیح شرایع الاسلام، قم، ۱۴۱۳-۱۴۱۹ق. • محمد بن حسن صفار قمی، بصائر الدرجات فی فضائل آل محمد صلي‌الله‌عليه‌وآله، چاپ محسن کوچه باغی تبریزی، قم، ۱۴۰۴ق. • محمد بن حسن طوسی، الامالی، قم، ۱۴۱۴ق. • محمد بن حسن طوسی، تهذیب الاحکام، چاپ حسن موسوی خرسان، تهران، ۱۳۹۰ق. • محمد بن حسن طوسی، رجال الطوسی، چاپ جواد قیومی اصفهانی، قم، ۱۴۱۵ق. • محمد بن حسن طوسی، فهرست کتب الشیعة و اصولهم و اسماء المصنفین و اصحاب الاصول، چاپ عبدالعزیز طباطبایی، قم، ۱۴۲۰ق. • محمد بن حسن طوسی، مصباح المجتهد، بیروت، ۱۴۱۱ق/۱۹۹۱م. • حسن بن یوسف علامه حلی، ایضاح الاشتباه، چاپ محد حسون، قم، ۱۴۱۵ق. • حسن بن یوسف علامه حلی، خلاصة الاقوال فی معرفة الرجال، چاپ جواد قیومی اصفهانی، قم، ۱۴۱۷ق. • محمد بن مسعود عیاشی، کتاب التفسیر، چاپ هاشم رسولی محلاتی، قم، ۱۳۸۰-۱۳۸۱ق، چاپ افست تران، بی تا. • سعید بن هبة الله قطب راوندی، الخرائج و الجرائح، قم، ۱۴۰۹ق. • سعید بن هبة الله قطب راوندی، فقه القرآن، چاپ احمد حسینی، قم، ۱۴۰۵ق. • علی بن ابراهیم قمی، تفسیر القمی، چاپ طیب موسوی جزائری، نجف، ۱۳۸۷ق، چاپ افست قم، بی تا. • عنایة الله قهپائی، مجمع الرجال، چاپ ضیاءالدین علامه اصفهانی، اصفهان، ۱۳۸۴-۱۳۸۷ق، چاپ افست قم، بی تا. • عبدالنبی کاظمی، تکملة الرجال، چاپ محمد صادق بحرالعلوم، قم، ۱۴۲۵ق. • محمد جعفر بن محمد طاهر کرباسی، اکلیل المنهج فی تحقیق المطلب، چاپ جعفر حسینی اشکوری، قم، ۱۳۸۲ش. • محمد بن عمر کشی، معرفة الرجال {تلخیص}، محمد بن حسن طوسی، چاپ حسن مصطفوی، مشهد، ۱۳۴۸ش. • کلینی، الکافی، تحقیق علی اکبر غفاری، دارالکتب الاسلامیه، تهران. • محمد بن اسماعیل مازندرانی حائری، منتهی المقال، فی احوال الرجال، قم، ۱۴۱۶ق. • عبدالله مامقانی، تنقیح المقال فی علم الرجال، چاپ محی الدین مامقانی، قم، ۱۴۲۳ق. • علامه مجلسى، بحار الأنوار، مؤسسة الوفاء بيروت - لبنان، ۱۴۰۴ق. • محمد بن محمد مفید، الارشاد فی معرفة حجج الله علی العباد، بیروت، ۱۴۱۴ق/۱۹۹۳م. • محمد بن محمد مفید، کتاب المزار، چاپ محمد باقر موحدی ابطحی، قم، ۱۴۱۳ق. • محمد علی موحد ابطحی، تهذیب المقال فی تنقیح کتاب الرجال، للشیخ الجلیل ابی العباس احمد بن علی النجاشی، ج۵، قم، ۱۴۱۷ق. • موسوعة الطبقات الفقهاء، اشراف جعفر سبحانی، قم، موسسة الامام الصادق، ۱۴۱۸-۱۴۲۴ق. • احمد بن علی نجاشی، فهرست اسماء مصنفی الشیعة المشتهر ب رجال النجاشی، چاپ موسی شبیری زنجانی، قم، ۱۴۰۷ق. • ابن ابی زینب نعمانی، الغیبة، چاپ فارس حسون کریم، قم، ۱۴۲۲ق. • حسین بن محمد تقی نوری، خاتمة مستدرک الوسائل، قم، ۱۴۱۵-۱۴۲۰ق. |